Juryrapport Dag van de Architectuur 2016

De genomineerde projecten voor de Grote Groninger Gebouwenenquête worden jaarlijks niet alleen door het Groninger publiek beoordeeld, maar ook door een onafhankelijke vakjury. Dit jaar bestond de jury uit Han Michel, voorzitter Commissie Welstand en Monumenten Rotterdam, Ton van Namen, directeur Monteflore Vastgoed en Simone Rots van Crimson Architectural Historians. De vakjury werd gevraagd om drie prijswinnaars aan te wijzen en deze keuze te voorzien van argumenten. Dat gebeurde natuurlijk na het bezoeken en bestuderen van de genomineerde projecten.

De leden van de jury waren – ieder op zijn of haar eigen wijze – trots om uitgenodigd te worden voor de vakjury. Groningen staat immers bekend als de stad waar zowel de kwaliteit van de architectuur als het debat daarover van hoog niveau zijn. Jaarlijks is de Grote Groninger Gebouwenenquête een mooie illustratie van de brede belangstelling voor architectuur in Groningen.

Nadat de jury een eerste blik had geworpen in het schepnet met de architectonische vangst van 2016 – de elf genomineerde projecten – was er echter sprake van enige deceptie. Is Groningen nog wel de Architectuurstad? Wij weten dat aan bouwprojecten een lange voorbereiding vooraf gaat. De gebouwen van nu zijn voorbereid in de voorgaande bijna windstille jaren. Maar een behendige zeiler weet hoe hij zelfs met het kleinste zuchtje wind nog enige vaart kan maken. En architectonisch vakmanschap staat los van het economisch klimaat.

Opvallend is de veelal kleine schaal van de genomineerde projecten. Opvallend is ook dat er weinig met bestaande gebouwen wordt gedaan. Verder zijn de ooit zo fameuze Groninger corporaties totaal afwezig. Sociale woningbouw ontbreekt dit jaar geheel in de selectie. En ook de grote commerciële ontwikkelaars laten maar weinig zien.
Bij geen van de projecten viel de jury spreekwoordelijk van de fiets. Het bevrijdende whaw-effect - dat de jurering zo kan vergemakkelijken – misten wij jammer genoeg bij alle nominaties. Geen rapportcijfer tien dus dit jaar. Waar is de Groningse passie voor architectuur gebleven, vroeg de jury zich hardop af.

Deze constateringen brachten de vakjury tot een bespiegeling, die voorafging aan de tocht langs de projecten. Vaart Groningen nog wel de juiste koers, vroegen wij ons af. Zijn de gemeente en de vakgemeenschap wellicht nog te veel gefocust op ‘nieuw’, op ‘planbaar’ en op de uitbreiding van de stad? Hebben zij wel voldoende oog voor de enorme potentie van de bestaande stad met al haar verbindingen en voorzieningen, voor de omgang met het stedenbouwkundig en architectonisch erfgoed, voor de opwaardering van de wijken? Meer woningen in de stad, met meer voorzieningen. Kortom, hoe staat het met de grote kracht van de kleinere schaal die over de volle breedte wordt ingezet?

De power van de stad Groningen zit ook in de regio. Die biedt een caleidoscoop aan woonmilieus en hier spelen de actuele opgaven die horen bij de aardbevingsproblematiek en energietransitie. De wederkerigheid van stad en regio is essentieel. Is het daarom een gek idee om de gebouwenenquête in het vervolg een regionale reikwijdte te geven? Meerstad maakt al wel deel uit van de enquête, waarom de andere kernen niet?

Drie thema’s bepalen in de ogen van de jury op dit moment de Groningse architectuuropgave:

1. omgang met bestaande stad
2. de kleine schaal
3. het specifieke opdrachtgev¬erschap

Met deze thema’s in het achterhoofd heeft de jury naar de genomineerde projecten gekeken. De Dag van de Architectuur heeft overigens de leden van de jury een enorm plezier gedaan met de toer langs de projecten met in het voorbijgaan de contacten met bewoners en initiatiefnemers. Wilt u eens ergens naar binnen, dan adviseren wij u om te zeggen dat u in de jury van de architectuurprijs zit en de deur zwaait genereus voor u open. Jawel, Groningen blijkt nog een veilig eiland in een wereld die in een stroomversnelling zit.

De genomineerde projecten
De jury hield alle projecten tegen het licht van de thema’s: omgang met het bestaande, de kleine schaal, de bijzondere rol van opdrachtgever. Vijf projecten scoorden hierbij het hoogst, ieder met eigen accenten.

• Agaathhof
• Cohousing Oosterkade
• Hoekhuis Hereweg
• Noorderpoort, Automotive, Transport en Logistiek
• Bedrijfsverzamelgebouw aan de Sontweg

Een opmerking: de uitbreiding van de Schipperswoning aan de Kolfstraat, een ontwerp van pvanb architecten, ontbreekt bij deze vijf projecten. Het zeer witte boeiboord van dit schippershuisje is opgerekt tot een volledig verdieping. Over de vraag of dit een juist architectonische ingreep is, kon de jury het niet eens worden. Maar zij was het wel eens over de verkeerde keuze voor de industrieel ogende dakbedekking, die zwaar drukt op de woning en misstaat in een context waar alles draait om ambachtelijkheid. De opgave sluit echter zonder meer aan bij een grote behoefte. Groningen telt honderden schipperswoningen, waarin men vroeg of laat in de knel komt met de kleine ruimten. Er zijn echter maar weinig voorbeelden van geslaagde op-toppingen. De jury adviseert de gemeente om een stimulans te verzinnen voor goede architectonische oplossingen voor deze weliswaar kleine maar veel voorkomende architectuuropgave, bijvoorbeeld in de vorm van een publieke ontwerpwedstrijd. Dit gezegd hebbende lopen we de vijf overgebleven projecten langs:

Het Cohousing-project aan de Oosterkade is een collectief initiatief van ‘mensen uit het vak’. Dit leverde begerenswaardige appartementen op, met plattegronden op maat en extra voorzieningen voor de bewoners. Ook de architectonische regie was voor een groot deel bottom-up. Men moest hierbij wel kiezen uit vooraf bepaalde componenten, maar de eindcompositie was het resultaat van de individuele keuzen. De jury was niet geheel overtuigd van de architectonische kwaliteit van dit eindresultaat.

Het hoekhuis aan de Verlengde Hereweg is ontstaan uit een bewonderenswaardig particulier initiatief met Onix als architect. Het ontwerp pakt de sfeer van de zijstraat, de Helper Westsingel, goed op. Maar de gevel aan de Verlengde Hereweg schiet in de ogen van de jury tekort. De samenhang met de buurpanden aan de Verlengde Hereweg – een plint met winkelpuien – is niet sterk genoeg.

Nu blijft de top drie over:

Nummer 3:
De architect speelde een bijzondere rol. Hij droeg mee in het ontwikkelrisico en trad op als hoofdaannemer. Hij organiseerde daarbij de verschillende onderaannemers. Zo bespaarde hij kosten en kon hij prijs en kwaliteit beter afwegen. Het architectonisch resultaat is zichtbaar in materialen en details. Al met al een kordaat kleinschalig werkgebouw, mooi of lelijk is hier niet aan de orde. Het utilitaire gebouw past perfect bij het karakter van de gebruikers. Een uitbreiding is voorzien. De winnaar van de derde prijs is: het bedrijfsverzamelgebouw aan de Sontweg. Een ontwerp van Skets in opdracht van Ronald Steenge, uitgevoerd door Bouwgroep Dijkstra Draisma i.c.m. Bouwbedrijf de Ridder.

Nummer 2:
De opdrachtgever stelde een uitdagend programma op voor een onderwijsgebouw waarin theorie en praktijk daadwerkelijk zijn verweven. Het ontwerp ademt ‘automotive’, zowel binnen als buiten. De situering tussen de dealers aan de autoboulevard is perfect. De jury vond dat in een dergelijk gebouw studie overgaat in lifestyle. De winnaar van de tweede prijs dit jaar is: Automotive, Transport en Logistiek van Noorderpoort aan de Bornholmstraat, door AAS architecten, in opdracht van Noorderpoort, gebouwd door Jorritsma Bouw.

Tenslotte nummer 1, op een zeer complexe locatie midden in de stad. De architect van dit project maakte niet alleen het ontwerp, maar speelde ook een belangrijke rol bij het initiatief. Uiteindelijk traden de opdrachtgevers op als de risicodragende partij. De architect benutte op slimme wijze de mogelijkheden van het aangeboden bouwsysteem. Het project is ambassadeur voor de thema’s die volgens de jury in de komende periode toon gaan zetten bij de Groningse architectuur: bouwen in de bestaande stad, met een kleine schaal en met bijzondere initiatiefnemers of opdrachtgevers. Dan vergeten wij bijna nog een vierde thema: het vakmanschap van de architect. Al eerder wezen vakjury’s op de constant hoge kwaliteit van dit architectenbureau…. De winnaar van de prijs ‘Mooiste gebouw van Groningen 2016’ is: Het Agaathhof, door De Zwarte Hond in opdracht van Beauvast en Rottinghuis, uitgevoerd door Rottinghuis.

Tenslotte: de Gouden Kiezels voor de kleine, bijzondere opgaven.

• Vier genomineerde projecten:
• Trap Suikerunie
• Kiosk Regulateurshuis
• De Vleugel
• Onder de radar, een opbouw

De impact van deze projecten verschilt. Drie projecten hebben een forse impact op hun omgeving. Een project is speciaal voor de opdrachtgever en alleen merkbaar voor de buren. Het gaat om De Vleugel, een mooi ontwerp voor een vleugelvormige uitbouw in de tuin in opdracht van een muzikale familie. De Vleugel krijgt de eenmalige ‘sympathieprijs’ van de jury. Ook bedoeld als een aanmoediging voor iedereen die het initiatief wil nemen voor een mooie verbouwing van zijn eigen huis.

De echte Gouden Kiezel gaat naar een kleinschalig statement dat focust op de mogelijkheden van een grootschalige opgave. Hier kan worden ingehaakt op bestaande kwaliteiten van de stad en in de stad. En hier kan de stad zich openen aan de westkant, die in veel opzichten een ruimer perspectief biedt dan de oostkant. Deze rode trap zal beslist ooit eindigen als een gemeentelijk monument in een alom bekend, temperamentvol stadsdeel. Hij opent het grote gebouw van de Suikerunie voor de Groningers. Die Suikerunie zien wij als metafoor voor het nieuwe denken over de stad. De winnaar van de Gouden Kiezel 2016 is: de Trap bij de Suikerunie. Ontwerp: pvanb architecten, opdrachtgever Ploeg ID3, Aannemer MLA Bouw.